آشنایی با مراحل رشد مو در انسان

ساختمان مو

بدن انسان نزدیک به ۵ میلیون تار مو دارد، که پوست سر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار از این تعداد را در بر می‌گیرد. افراد با موهای بلوند بیشترین تعداد فولیکول‌ها را در سر داشته و بعد از آن‌ها به ترتیب افراد با موهای قهوه‌ای، موهای قرمز و سیاه قرار می‌گیرند. رویش طبیعی موی سر cm۱تا ۰٫۶ در ماه است. یک تار مو شامل قسمت‌های زیر می‌باشد:

شفت یا ساقه مو (قسمتی که از پوست خارج شده و قابل رویت است)
ریشه مو (قسمتی که زیر پوست قرار گرفته)
فولیکول مو (مسیری لوله مانند در ناحیه درم که ریشه مو در آنجا رشد می‌کند)

مژه‌ها و ابروها از چشم در برابر گردوخاک و ذرات هوا محافظت می‌کنند

موهای دست انسان زیر میکروسکوپ

در پایان فولیکول بخشی برجسته به نام «بولب» است که پیگمان رنگی ملانین در آن تولید می‌شود، در موهای مشکی این قسمت سیاه بوده و در موهای روشن و سفید، بی‌رنگ می‌باشد. قسمت انتهایی بولب دارای یک فرورفتگی است و بافت پیوندی که از درم به این قسمت وارد شده «درمال پاپیلا» نامیده می‌شود. درمال پاپیلا توسط مویرگهای خونی تغذیه می‌شود و مسئول تولید موی جدید می‌باشد. ترکیب اصلی مو یک پروتئین ساختمانی محکم به نام «کراتین» می‌باشد این پروتئین در ناخن و سطح خارجی پوست هم وجود دارد.

ساقه مو از سه لایه تشکیل شده:

داخلی‌ترین لایه «مدولا» نامیده می‌شود و فقط در موهای ضخیم بدن (Terminal Hair) وجود دارد، این لایه نور را به خوبی منعکس می‌کند و باعث می‌شود رنگ مو در آفتاب نسبت به سایه متفاوت باشد.
لایه میانی «کورتکس» نامیده می‌شود و لایه‌ای است که استحکام و رنگ و حالت مو رامشخص می‌کند.
خارجی‌ترین لایه «کوتیکول» نامیده می‌شود، این لایه نازک و بدون رنگ می‌باشد و نقش آن محافظت از لایه ضخیم و ملانین دار کورتکس می‌باشد.

آشنایی با مراحل رشد مو در انسان

سیکل طبیعی رشد و ریزش مو:

برای درک علت ریزش مو لازم است که سیکل طبیعی رشد مو را بدانیم.

موی انسان به صورت دوره رشد- استراحت، رشد می‌کند. این سیکل سه مرحله دارد:

مراحل رشد مو بسیار منظم و قانومند است و به سه بخش آناژن ، کاتاژن و تلوژن تقسیم می شود . مو نقش اساسی را در زیبایی انسان دارد . اما می‌تواند دچار بیماریها و مشکلاتی شود. معمولاً روزانه حدود 100 تار موی سر افراد از بین می‌رود که شستشو، شانه زدن یا بستن موی سر می‌تواند از عوامل این ریزش موی روزانه باشد. عنصر سازنده مو، نوعی پروتئین فیبری به نام “کراتین” می باشد. هر تار مو از دو قسمت ریشه (که در عمق پوست سر قرار داشته و بخش زنده مو به حساب می آید ) و ساقه تشکیل شده است.

برای درک علت ریزش مو لازم است که مراحل رشد مو را بدانیم.

مراحل رشد مو چیست ؟

مو در طول دوران حیات خود سه مرحله ی کلی را می گذراند که طی این مراحل رشد نامساوی دارد.

1- مرحله آناژن:

مرحله فعال مو است که در طول آن، مو به شکلی منظم به حیات خود ادامه داده و رشد می کند. این مرحله طولانی ترین مرحله حیات مو است که برای موهای روی سر چهار سال و برای موهای اطراف آن هفت سال طول می کشد.
2- مرحله کاتاژن:

در مرحله کاتاژن که یکی از مراحل رشد مو می باشد ، در عرض پانزده روز، پیاز مو که دیگر توسط سلولهای جوانه ای، تغذیه نمی شود، با سرعت زیادی “کراتینیزه” شده و سخت می گردد. در این حالت مو دیگر زنده نیست.
3- مرحله تلوژن:

یکی دیگر از مراحل رشد مو مرحله تلوژن است . این مرحله تقریبا 3 ماه به طول می انجامد. در طول این مرحله، موی مرده در انتظار ریزش و بیرون رانده شدن توسط موی جدید است که در همان فولیکول می روید. به گزارش آسان طب دفع قطعی موی مرده، توسط کشش بر اثر شانه زدن و شستشو تسهیل می شود.

مشکل زمانی آغاز می‌شود که موهای ریزش یافته بیشتر و سریع تر از موهای رویش یافته جدید باشند و یا رشد موهای جدید ضعیف شود در این حالت بعد از مدتی از تعداد کل موها کاسته شده و فرد متوجه کاهش حجم موهایش می‌شود؛ لذا درعلم پزشکی زمانی می‌گویند، فرد دچار ریزش مو شده است که در طول روز بیش از ۵۰ تا ۱۰۰ تار موی او بریزد یا اگر حدود ۱۰۰ تار مو را گرفته و بکشند بیشتر از ۴ تا ۵ تار مو کنده شود و بریزد.

آشنایی با مراحل رشد مو در انسان

آناژن: مرحله رشد
کاتاژن: مرحله پسرفت
تلوژن: مرحله استراحت

مراحل رشد مو بسیار منظم و قانومند است و به سه بخش آناژن ، کاتاژن و تلوژن تقسیم می شود . مو نقش اساسی را در زیبایی انسان دارد . اما می‌تواند دچار بیماریها و مشکلاتی شود. معمولاً روزانه حدود 100 تار موی سر افراد از بین می‌رود که شستشو، شانه زدن یا بستن موی سر می‌تواند از عوامل این ریزش موی روزانه باشد. عنصر سازنده مو، نوعی پروتئین فیبری به نام “کراتین” می باشد. هر تار مو از دو قسمت ریشه (که در عمق پوست سر قرار داشته و بخش زنده مو به حساب می آید ) و ساقه تشکیل شده است.

برای درک علت ریزش مو لازم است که مراحل رشد مو را بدانیم.

مراحل رشد مو چیست ؟

مو در طول دوران حیات خود سه مرحله ی کلی را می گذراند که طی این مراحل رشد نامساوی دارد.
1- مرحله آناژن:

مرحله فعال مو است که در طول آن، مو به شکلی منظم به حیات خود ادامه داده و رشد می کند. این مرحله طولانی ترین مرحله حیات مو است که برای موهای روی سر چهار سال و برای موهای اطراف آن هفت سال طول می کشد.
2- مرحله کاتاژن:

در مرحله کاتاژن که یکی از مراحل رشد مو می باشد ، در عرض پانزده روز، پیاز مو که دیگر توسط سلولهای جوانه ای، تغذیه نمی شود، با سرعت زیادی “کراتینیزه” شده و سخت می گردد. در این حالت مو دیگر زنده نیست.
3- مرحله تلوژن:

یکی دیگر از مراحل رشد مو مرحله تلوژن است . این مرحله تقریبا 3 ماه به طول می انجامد. در طول این مرحله، موی مرده در انتظار ریزش و بیرون رانده شدن توسط موی جدید است که در همان فولیکول می روید. به گزارش آسان طب دفع قطعی موی مرده، توسط کشش بر اثر شانه زدن و شستشو تسهیل می شود.

مشکل زمانی آغاز می‌شود که موهای ریزش یافته بیشتر و سریع تر از موهای [bt_highlight]رویش[/bt_highlight] یافته جدید باشند و یا رشد موهای جدید ضعیف شود در این حالت بعد از مدتی از تعداد کل موها کاسته شده و فرد متوجه کاهش حجم موهایش می‌شود؛ لذا درعلم پزشکی زمانی می‌گویند، فرد دچار ریزش مو شده است که در طول روز بیش از ۵۰ تا ۱۰۰ تار موی او بریزد یا اگر حدود ۱۰۰ تار مو را گرفته و بکشند بیشتر از ۴ تا ۵ تار مو کنده شود و بریزد.

آشنایی با مراحل رشد مو در انسان

به دنبال دوره‌های رشد (آناژن) ۸–۲ ساله (به‌طور متوسط سه ساله) یک دوره کوتاه ۴–۲ هفته‌ای داریم که طی آن مو کاملاً پسرفت می‌کند (کاتاژن) سپس مرحله استراحت (تلوژن) شروع شده و ۴–۳ ماه طول می‌کشد. ریزش مو تنها هنگامی اتفاق می‌افتد که سیکل رشد بعدی شروع شده و یک موی دیگر رشد می‌کند. به‌طور متوسط روزانه ۱۰۰–۵۰ موی در مرحله تلوژن می‌ریزند. این ریزش مو طبیعی است و همان ریزشی است که در هنگام دوش گرفتن و برس زدن مو دیده می‌شود. این موها دوباره رشد خواهند کرد. در هر زمان کمتر از ۱۵٪ موها در مرحله استراحت هستند و بعد از گذشت ۳ تا ۴ ماه این موها می‌ریزند و به جای آن‌ها موهای جدیدی رشد می‌کنند.

مشکل زمانی آغاز می‌شود که موهای ریزش یافته بیشتر و سریع تر از موهای رویش یافته جدید باشند یا رشد موهای جدید ضعیف شود در این حالت بعد از مدتی از تعداد کل موها کاسته شده و فرد متوجه کاهش حجم موهایش می‌شود؛ لذا درعلم پزشکی زمانی می‌گویند، فرد دچار ریزش مو شده‌است که در طول روز بیش از ۵۰ تا ۱۰۰ تار موی او بریزد یا اگر حدود ۱۰۰ تار مو را گرفته و بکشند بیشتر از ۴ تا ۵ تار مو کنده شود و بریزد. عوامل مختلفی می‌توانند روی سیکل رویش مو اثر گذاشته و باعث ریزش موی دائم یا موقت شوند، شایعترین علت ریزش موی سر هم در آقایان و هم در خانم‌ها ریزش موی هورمونی– ژنتیکی یا آندروژنتیک (Androgenetic alopecia) می‌باشد، از دیگر عوامل می‌توان به سابقه تب بالا، بیماری‌های تیروئید، کم خونی، رژیم‌های غذایی خاص، زایمان و شیردهی، مصرف بعضی داروها، بیماریهای التهابی یا عفونی پوست سر، مواد شیمیایی، شیمی درمانی، استرس و غیره اشاره نمود که در ادامه هر یک را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می‌دهیم.

آشنایی با مراحل رشد مو در انسان

ریزش موی آندروژنتیک:

معمولترین و شایعترین علت ریزش مو در آقایان و خانم‌ها عامل پر قدرت آندروژنتیک می‌باشد. اصطلاح «آندرو» از آندروژن یا هورمانهای مردانه ساز مانند «دی هیدروتستوسترون» و [bt_highlight]«تستوسترون»[/bt_highlight] گرفته شده که وجود آن‌ها برای ریزش موی آندروژنتیک هم در آقایان و هم در خانم‌ها لازم هستند و «ژنتیک» نشان از ژنی دارد که به ارث رسیدن آن برای بروز این نوع ریزش مو لازم است.

در آقایان میزان فراوانی [bt_highlight]طاسی[/bt_highlight]، ۳ نفر از هر ۵ مرد تا قبل از سن ۵۰ سالگی می‌باشد، درحالی که در زنان، ۱ نفر از هر ۴ زن از دست دادن مو و نازک شدن مو را تجربه می‌کنند و بعد از یائسگی بیشتر مستعد طاسی هستند.

در آقایان بعد از بلوغ به دنبال افزایش سطح هورمونهای آندروژنی نازک شدن موها و عقب رفتن موهای ناحیه پیشانی شروع می‌شود. عقب رفتن خط رویش مو در شقیقه‌ها در اکثر مردان سفیدپوست، چه آنهایی که ریزش موی آندروژنتیک در آینده پیدا می‌کنند و چه آنهایی که پیدا نمی‌کنند، دیده می‌شود اما در آن‌هایی که ریزش موی آندروژنتیک دارند ریزش موی شقیقه‌ها به نواحی عقب‌تر پیشروی و به قله سر ختم می‌شود.

موهای پشت و بغل سر چون عموماً فاقد گیرنده‌های هورمون مردانه می‌باشند، ریزش پیدا نکرده و تا آخر عمر باقی می‌مانند.

درخانمها هم این نوع ریزش مو ایجاد می‌شود ولی معمولاً باعث نازک شدن مو وریزش منتشر در سر می‌شود.

آشنایی با مراحل رشد مو در انسان

عدم تعادل بین هورمون‌های زنانه و مردانه می‌تواند سر چشمه ریزش مو در خانم‌ها گردد. به همین دلیل دادن آزمایش‌های هورمونی الزامی است. اغلب زنان با الگوی ریزش زنانه هیچ علائم کلینیکی یا بیوشیمیایی دال بر هورمون جنسی مردانه (آندروژن) اضافی نشان نمی‌دهند. حتی در مواردی با وجود سطح طبیعی تستوسترون، حساسیت بیش از حد نسبت به آندروژنها یا تعداد بیش از حد گیرنده‌های موجود در فولیکول‌های موی سر سبب ریزش مو می‌گردند.

آشنایی با مراحل رشد مو در انسان

میزان آندروژن‌ها برای بروز ریزش مو، لازم نیست بیشتر از حد طبیعی باشد. اگر ژن ریزش مو موجود، و آندروژن‌ها حتی در حد طبیعی باشند، ریزش موی آندروژنتیک بروز می‌کند. آندروژن‌ها مهمترین فاکتورهای اثر گذار در ریزش موی سر انسان هستند. رشد سبیل، موهای زیربغل و ناحیه کشاله ران به آندروژن‌ها وابسته است. رشدموی سر وابسته به آندروژن‌ها نیست ولی وجود آندروژن‌ها برای ریزش موی مردانه لازم هستند.

در سلول‌های خاصی از بدن هورمون تستوسترون توسط آنزیم ۵- آلفا ردوکتاز به هورمون قوی تر دی هیدرو تستسترون تبدیل می‌شود، درمال پاپیلای فولیکول مو گیرنده‌های زیادی برای این هورمون داشته و این هورمون اثری مخرب بر روی فولیکولهای سر دارد و باعث ضعیف شدن آن‌ها شده و موهای رشد یافته جدید مرتباً نازک‌تر شده تا اینکه دیگر مویی از آن فولیکول رشد نمی‌کند.

دی هیدرو تسترون (DHT)از طریق کوتاه کردن سیکل رشد مو باعث می‌شود موی ضخیم در فولیکولهای دارای گیرنده این هورمون به موی کرکی و نازک تبدیل شود این کار باعث می‌شود یک فولیکول قبل از رسیدن به مرحله آخر رشد به‌طور زودرس وارد فاز استرحت شده و رشد بیشتر آن متوقف می‌شود. تصویر زیر یک فولیکول مو که از نظر ژنتیکی حساس به آندروژن می‌باشد را نشان می‌دهد که ازفاز آناژن به تلوژن رسیده و سپس وارد مرحله آناژن جدید شده در حالی که کوچکتر و نازک‌تر و کمرنگ تر از قبل به نظر می‌رسد در صورتی که این سیکل رشد معیوب چند بار تکرار شود یک موی ضخیم به موی کرکی تبدیل شده سپس به تدریج تمام موهای ناحیه گرفتار، درگیر این جریان شده و با گذشت زمان سر توسط موهای کرکی نازک پوشیده می‌شود. تولید پیگمان (دانه رنگی) نیز کاهش پیدا می‌کند و موها کمرنگتر می‌شوند. نهایتاً ناحیه مبتلا، کم پشت به نظر رسیده و ممکن است طی زمان از مو خالی شود.

این پدیده کرکی شدن یا مینیاتوری شدن مو نامیده می‌شود.

مردان و زنان دچار ریزش مو، ژن‌های مربوط به [bt_highlight]ریزش مو[/bt_highlight] را از یک یا هر دو والدین خویش به ارث می‌برند. این ژن در مردان به صورت اتوزومال غالب و در زنان اتوزومال مغلوب ظاهر می‌شود. در مرحله تشکیل جنین ژن[bt_highlight] طاسی[/bt_highlight] باعث می‌شود یک سری از فولیکولهای مو نسبت به دی هیدرو تستوسترون حساس شوند و بعد از بلوغ به دنبال افزایش سطح هورمونهای آندروژنی این فولیکولهای حساس به مرحله کرکی شدن وارد شده و از بین می‌روند. سن شروع، میزان و سرعت ریزش مو در هر فرد فرق می‌کند. چرب بودن مو، استفاده از ژل و سشوار بیش از حد، بیماری‌های شدید، سوء تغذیه یا کمبود ویتامین‌ها می‌توانند این روند را تسریع کنند.

آشنایی با مراحل رشد مو در انسان

اصطلاحات در زبان

موی جانداران غیر انسان، پشم یا خز نیز نامیده می‌شود. به هر دانه از موها یک تار مو گفته می‌شود. به مجموعه یا دسته‌ای از موی سر، زُلف، گیس و گیسو هم می‌گویند. به سر بی‌مو تاس یا کَچَل و به شخص بسیار پرمو در زبان عامی «پشمالو» هم گفته می‌شود.

به افرادی که موهای سرشان به مقدار زیادی ریخته‌باشد [bt_highlight]کَچَل[/bt_highlight] گفته می‌شود و اگر موهای سر به‌طور کامل ریخته باشد آن فرد را تاس (و در زبان عوام کلاچه) می‌گویند.

در افغانستان به کسی که موهایش در پیری هنوز چندان سفید نشده‌است سیاه‌زاغ گفته می‌شود.

آشنایی با مراحل رشد مو در انسان

رژیم غذایی مناسب جهت تقویت مو

درگام اول اصلاح رژیم غذایی و مصرف خوراک‌های سالم و سرشار از ویتامین و املاح معدنی می‌تواند نقش به سزایی در افزایش رشد مو‌ها داشته باشد.

تخم مرغ، ماست پروبیوتیک و مرغ از جمله خوراکی‌های مفید برای افزایش سرعت رشد مو هستند.

خوردن مواد غذایی یا مکمل‌های خوراکی حاوی آهن و روی (با نظارت پزشک و به میزان استاندارد) می‌تواند سبب تولید پروتئین در ریشه مو و افزایش طول عمر آن‌ها شود.کم خونی یکی از اصلی‌ترین دلیل‌های ریزش و کم پشتی مو‌ها است.

خوردن مواد غذایی حاوی ویتامین‌های D و C مانند پرتقال، گریپ فروت، لیموترش، ماهی‌های روغنی و شیر کامل نیز می‌تواند سبب تقویت ریشه و ساقه مو‌ها شود.

خوراکی‌های حاوی گروه ویتامین B که به نام بیوتین شناخته می‌شود نیز در حفظ سلامت بدن، تقویت و کمک به بلند شدن مو‌ها بسیار موثر است.

از جمله خوراکی‌های حاوی بیوتین می‌توان تخم مرغ، پنیر، قارچ، بادام، گل کلم، ماهی، گوشت، تخم مرغ، لبنیات، سبزیجات برگ، نخود فرنگی و لوبیا را نام برد که همگی منبع‌های خوب بیوتین هستند.

برخی رفتار‌های اشتباه نیز سبب ریزش مو، شکنندگی ساقه و درنهایت کندی رشد آن‌ها می‌شوند که از آن جمله می‌توان شانه کردن مو با شانه‌های دندانه ریز یا برس را نام برد. همچنین شانه زدن بیش از حد موها، استفاده از خشک کن یا صاف کننده‌های حرارتی نیز می‌تواند سبب شکنندگی ساقه مو‌ها شود.

استفاده از روبالشی از جنس ابریشم یا سیلک نیز می‌تواند سبب جلوگیری از بروز اصطکاک بین ساقه مو و بالش در زمان خواب و شکنندگی در ساقه مو‌ها شود.

پس از اتمام حمام مو‌های خود را درون حوله نپیچید، زیرا سبب گره خوردن و شکنندگی مو‌ها می‌شود، خشک شدن مو‌ها به طور طبیعی در جریان هوا سبب سلامت و جلوگیری از بروز موخوره و کندی در رشد می‌شود.

شستشوی روزانه مو‌ها با شامپو نیز می‌تواند سبب آسیب دیدن ساقه موها، از بین رفتن چربی طبیعی موجود در کف سر وکندی رشد مو‌ها شود.

برای تحریک رشد مو و فولیکول سازی استفاده از ماساژ کف سر و ساقه‌های مو با روغن‌های گیاهی از جمله روغن‌های نارگیل، بادام، زیتون، اسطوخدوس و رزماری نیز بسیار مفید است.

در مرحله آخر شستشو مو‌های خود را با آب سرد انجام دهید این کار سبب تقویت فولیکول مو و جلوگیری از ریزش پس از شستشو با آب می‌شود.

بستن مو‌ها به صورت دم اسبی درخانم‌ها سبب افزایش قدرت جاذبه زمین بر مو‌ها و سرعت رشد آن‌ها می‌شود؛ و درنهایت ماساژ کف سر، کوتاه کردن مو‌ها هر سه الی چهار ماه به میزان یک سانتی متر، پرهیز از استفاده از رنگ‌های شیمیایی برای رنگ آمیزی مو‌ها همگی می‌تواند در عرض مدت کوتاهی سبب رشد باورنکردنی مو‌ها شود.

البته سرعت رشد مو‌ها و کیفیت آن‌ها به ژنتیک، جنسیت، سن، سابقه بیماری، میزان استرس و مواردی از این دست نیز بستگی دارد.